Historia horynieckiego Zdroju – 3
Za faktycznego twórcę horynieckiego Zdroju należy uznać księcia Aleksandra Ponińskiego (1856-1915). Był on bibliofilem i założył „Bibliotekę Horyniecką”, która z czasem liczyła ponad 40 tys. tomów. Wśród wielu książek znalazła się też kolekcja balneologiczna, bowiem książę po rezygnacji z pełnienia funkcji urzędowych w 1907 roku postanowił zająć się rozbudową horynieckiego Zdroju. Można uznać ten rok za przełomowy dla Horyńca. Zapewne wtedy zostały wybudowane prowizoryczne drewniane łaźnie nieopodal samoczynnie bijących źródeł. Swoistym natchnieniem do stworzenia Zdroju musiał być dla księcia położony nieopodal Niemirów, gdzie na pewno wielokrotnie jeździł, bowiem w Zdrojach zbierała się śmietanka społeczna.
Znaczącym tekstem źródłowym wspominającym o horynieckim Zdroju jest „Ilustrowany Przewodnik po Galicyi” dr Mieczysława Orłowicza z roku 1914. Informacje do tego przewodnika pochodzą z wcześniejszych lat, bowiem w 1906 roku powstał „Akademicki Klub Turystyczny” we Lwowie pod przewodnictwem Mieczysława Orłowicza. Postanowiono wtedy zorganizować wycieczki zbiorowe, mające na celu poznanie kraju. Można powiedzieć, że okolica Horyńca była zwiedzana w pierwszych latach istnienia klubu, bowiem Horyniec jest bardzo blisko Lwowa. Stąd należy uważać, że grupa turystyczna zwiedziła Horyniec w okolicy 1907 roku, kiedy to książę Poniński postanowił rozbudować horyniecki Zdrój. Oto wzmianka, która potem w 1914 roku ukazała się w przewodniku:
Mały, prymitywnie urządzony, prawie wyłącznie przez żydów, frekwentowany zakład kąpielowy siarczany o kilku łazienkach. Pałac ks. Ponińskiego z salą teatralną i dużą biblioteką. 11 km. na południe zakład kąpielowy w Niemirowie.
Więcej informacji na temat Zdroju znajdziemy w innej ciekawej publikacji z 1912 roku: „Przewodnik po zdrojowiskach i miejscowościach klimatycznych Galicyi”:
Książę Poniński myśląc o rozbudowie Zdroju wybudował „Dom Gościnny”, być może chodzi tu o tzw. „Willę Jasną”. Ponieważ nie było zbyt wielu klientów, postanowiono w niej urządzić pocztę. Kuracjusze nocowali, w zależności od zamożności u chłopów, w karczmie, w klasztorze albo w oficynie pałacowej. 90% kuracjuszy to byli żydzi. Mimo iż nadal skład wody nie był zbadany, określano ją już jako siarczaną. Były dwa ujęcia wody, jedno służyło do kąpieli, drugie jako studzienka z wodą pitną. Łazienki stanowiła drewniana szopa (drewniany budynek zapewne w stylu zakopiańskim, który zaczynał być wtedy modny) z 3 kabinami po 2 wanny. Można się domyślać, że donoszono wiadrami do szopy wodę i podgrzewano ją w wannach. Trudno powiedzieć na jakiej zasadzie działało podgrzewanie wody. Ponieważ warunki w stosunku do położonych niedaleko zdrojowisk: Niemirów i Szkło były prymitywne, a ceny niskie, ściągały tu głównie mniej zamożne warstwy społeczne, stąd taki duży odsetek żydów (zapewne drobni handlarze i kupcy). Dlatego też już zaawansowany wiekowo książę Poniński nie miał ochoty rozwijać zakładu kąpielowego. Zatrzymanie rozwoju Zdroju spowodowała wojna, która rozpoczęła się w 1914 roku i śmierć księcia w 1915 roku. Potem podczas wojny zakład kąpielowy został całkowicie zniszczony.
Dr nauk medycznych Stanisław Subocki, autor Rocznika Nauk Medycznych w swoim opracowaniu także wspomina, że w momencie gdy książę Aleksander w 1907 roku osiadł w Horyńcu niejako na emeryturze, postanowił wzorując się na Niemirowie zbudować sobie mały Zdrój. Miało wtedy powstać z jego inicjatywy w Horyńcu Kółko Rolnicze (prowadziło działalność handlową i oświatową, sklep Kółek był w pensjonacie Aleksandrówka na parterze) i pierwsze łazienki w Horyńcu.